دبیر انجمن ویرایش و درست‌نویسی زبان فارسی را یک زبان تمدن‌ساز و
ضد استعمار دانست و اظهار کرد: زبان، یک صنعت و ابزار است و باید مثل هر ابزار
دیگری رو به رشد بوده و تحول پیدا کند.
به گزارش دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها و به نقل از
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «زبان فارسی در نگارش اخبار در خبرگزاری‌ها» سه‌شنبه
(18 بهمن‌ماه) به همت دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها با حضور مهدی صالحی
دبیر انجمن ویرایش و درست‌نویسی و حمید نورشمسی فعال رسانهای برگزار شد. این نشست
با دعوت از این دو چهره برگزار شد، تا ضمن شنیدن تجربه این صاحبنظران در شناخت
وضعیت موجود، پیشنهادهای لازم برای تحقق وضعیت ممکن و مطلوب در حوزه زبان و رسانه
در اختیار قرار گیرد.
در ابتدا دبیر این نشست، طاهره خیرخواه پژوهشگر رسانه، با توضیحی
در زمینه برگزاری سلسله نشست‌های «مسائل خبرگزاری‌ها در ایران؛ گذشته، حال و
آینده» و پرداخت به ابعاد مختلف فعالیت‌های خبرگزاری‌ها، عنوان کرد که یکی از
موضوعات مهم در زمینه فعالیت خبرگزاری‌ها، «ادبیات فارسی» است که در دو سطح نمود
می‌یابد.
او افزود: سطح نخست رعایت اقتضائات زبانشناسی زبان فارسی در نگارش
اخبار از سوی مدیران رسانهای و رسانه‌نگاران بویژه خبرگزاری‌ها است و دیگری
پرداخت به زبان و ادبیات فارسی و تلاش رسانه‌ها در حمایت و پاسداشت زبان فارسی است.
مهدی صالحی در ابتدا با تاکید بر عنوان نشست بیان کرد: باید بدانیم
«پاسداشت ادبیات فارسی» در خبرگزاری‌ها با کدام رویکرد محقق می‌شود؟ آیا تنها با
تمرکز بر روش و نگاه فرهنگستانی (تاکید بر عدم استفاده از واژه‌های غیرفارسی و
کاربرد واژه‌های فارسی) محقق می‌شود یا با تنظیم ادیبانه و شاعرانه اخبار و به
خدمت گرفتن شاعر و ادیب در خبرگزاری‌ها؟
او با بیان این مطلب که ما در عرصه رسانهای در حال خلق جهانی
هستیم که ویژگی‌های زبانی خود را دارد گفت: من معتقدم پاسداشت زبان فارسی به معنای
شاعرانه‌تر کردن متون ادبی نیست، بلکه به این معناست که بتوانیم از دانش‌های زبانی
خود استفاده کنیم. آنچه مهم است به‌کارگیری واژه و تنوع واژگانی است، درحالی‌که در
نگارش اخبار، تنوع واژگانی وجود ندارد و معمولا خبرنگارها از یک سری واژگان تکراری
و پرکاربرد در خبر و گزارش‌های خود استفاده می‌کنند.
او در ادامه به بحث سیاست‌گذاری زبانی پرداخت و آن را در سه دسته
طبقه‌بندی کرده و گفت: سیاست‌گذاری زبان، سیاست‌گذاری در امر شأن، پیکره و آموزش
است که معمولا به هیچ کدام بها داده نمی‌شود.
او زبان فارسی را یک زبان تمدن‌ساز و ضد استعمار دانست و اظهار
کرد: زبان، یک صنعت و ابزار است و باید مثل هر ابزار دیگری رو به رشد بوده و تحول
پیدا کند.
صالحی در ادامه به محور شناخت و ابزار ارتباطات بودن زبان اشاره
کرد و افزود: مبنای توسعه، ارتباطات است و مبنای ارتباطات، زبان است. بنابراین می‌توان
مبنای توسعه را زبان دانست. زبان قدرت نرم ماست و در کنار قدرت است که امنیت می‌آید.
ما باید ابتدا زبان را به‌عنوان محور قدرت نرم بفهمیم و بشناسیم و سپس آن را به‌عنوان
امنیت نرم بدانیم و از آن در مقابل آسیب و آفت محافظت کنیم.
صالحی، ضمن تاکید بر آموزش و افزایش دایره واژگانی رسانه‌نگاران،
پاسداشت ادبیات فارسی را در دو مقوله «زبان» و «ادبیات» مورد بررسی قرار داد و
تفاوت آن را در کاربرد روزمره کلمات (زبان) و هنر (ادبیات) توضیح داد.
او متذکر شد ما برای رعایت زبان و ادبیات فارسی در نگارش رسانهای
«دستورخط » داریم اما «شیوه‌نامه» خاصی ابلاغ و اجرایی نمی‌شود. این درحالی است که
نیازمند شیوه‌نامه‌ای هستیم که در آن هم «املا» و هم «گفتمان زبانشناسی» آورده
شود. به‌خصوص که در شرایط فعلی ما نیازمند کاربرد دایره وسیع‌تری از واژگان یا حتی
واژه‌سازی هستیم.
او فهم دقیق از «میدان زبان فارسی» را ویژگی بارز مقام معظم رهبری
دانست و گفت: آیت‌الله خامنه‌ای با راه‌اندازی شورای ویرایش صداوسیما و فرهنگستان
زبان و ادب فارسی، مطالبه‌گری در عرصه زبان فارسی را فراتر از درست‌نویسی که
مطالبه دهه 60 بود، محقق کرد.
صالحی ادامه داد: در این دوره ما نیازمند استفاده و بهره‌گیری از
نرم‌افزارهای زبانی در نگارش رسانهای هستیم که ضمن تسهیل و تسریع امر خبررسانی به
خبرنگار در گزینش واژه‌ها و درست‌نویسی کمک کند.
صالحی در پایان صحبت‌هایش بر لزوم پرداخت به مسائل ادبیات فارسی در
خبرگزاری‌ها از جمله «آینده‌پژوهی زبان و رسانه» تاکید کرد تا با طرح این مسائل و
این دغدغه‌ها، سیاست‌گذاری و راهبردسازی‌های لازم در این زمینه انجام پذیرد.
سخنران بعدی این نشست حمید نورشمسی در ابتدای سخنان خود بیان کرد:
قبل از هرچیز لازم است که رسانه اهمیت زبانی که به‌واسطه آن درحال اطلاع‌رسانی است
بداند و از خود بپرسد اگر این زبان نبود و قرار بود از زبان دیگری در اطلاع‌رسانی
استفاده کند چه اتفاقی می‌افتاد؟
او اظهار کرد: یکی از علت‌های بی‌توجهی به زبان، بدیهی بودن
استفاده روزمره از آن است که برای ما مثل هوا شده است. اینجاست که رسالت رسانه و
خبرگزاری شروع می‌شود و ما به‌عنوان رسانه‌نگار باید مخاطب را نسبت به اتمسفری
(جو) که در آن حیات می‌کند حساس کنیم.
او با اشاره به اینکه سهم زبان فارسی در تولید محتوای فضای مجازی
در سالی که گذشت ۳/۴ درصد بود اما اکنون این مشارکت کمتر
شده است، گفت: این رتبه در یکسال اخیر از پنجمین زبان تولید محتوا در فضای مجازی
به هشتمین زبان تنزل پیدا کرده است و زبان‌های آلمانی و فرانسه در این یکسال پس از
زبان‌های انگلیسی، روسی، اسپانیایی و ترکی استانبولی از زبان فارسی جلو زده‌اند.
نورشمسی افزود: با کنار هم قرار دادن این داده‌ها متوجه می‌شویم که
جایگاه یک رسانه برای پاسداشت زبان کجاست و همچنین جایگاه موضوعی به نام فرهنگ،
ادبیات و زبان، در رسانه کجاست؟
او ادامه داد: کار اصلی رسانه در جهان وزن‌دهی به اخبار و سمت و سو
دادن به مخاطبان است؛ اما در حال حاضر در ایران به دلیل شرایط خاص حاکم بر کشور و
ساختار سیاسی و همچنین بی‌اهمیتی عمومی نسبت به مقوله فرهنگ، رسانه‌ها در رتبه‌دهی
به موضوعات عام فرهنگی هیچ کاری نمی‌کنند.
این خبرنگار فرهنگی نقش مدیران رسانه را در پرداخت به مسائل زبان
و فرهنگ پررنگ دانست و ادامه داد: مدیران رسانه باید سعی کنند خبرنگاران را به
سمت موضوعاتی چون فرهنگ و زبان فارسی هدایت و این مسئله را تبدیل به یک موضوع کلیک‌خور
و پربازدید در فضای مجازی کنند.
نورشمسی با اشاره به اهمیت سرویس «ادب و کتاب» در رسانه‌ها اظهار
کرد: در حال حاضر سرویس ادب و کتاب خبرگزاری‌ها جایگاه مهمی برای پاسداشت زبان و
ادبیات فارسی دارند و بستر بسیار مناسبی برای یادآوری و گسترش این امر در رسانه‌ها
به‌شمار می‌روند. آنها می‌توانند مسائل زبان و ادبیات فارسی را به صدر دغدغه‌های
مردم و صاحبنظران برسانند؛ چراکه در حال حاضر در دانشکده‌های علوم ارتباطات و
رسانه موضوع زبان به عنوان یک امر استراتژیک و ملی در تولید محتوا، جایگاه ویژه‌ای
ندارد.
او در انتها به افزایش حساسیت بر این موضوع تاکید کرد و گفت: می‌توان
با تربیت مجدد خبرنگار، سردبیر و مدیران رسانه‌ها روح تازه‌ای به زبان فارسی در
رسانه‌‌های ایران دمید و دوباره اعتماد مردم به رسانه‌ها در زمینه زبان و ادبیات
فارسی را افزایش داد. همچنین مراجعه به طرح‌های پژوهشی و نتایج آنها نیز می‌تواند
با درگیر کردن آموزش و پرورش و نیز دانشگاه‌ها، به ما در تحقق راهکارهای رسیدن به
اهدافمان یاری برساند.
گزارشگر: الهه شمس