نشست تخصصی نقش رسانه در پیشگیری از اعتیاد: چالش‌ها و راهکارها

نشست تخصصی«نقش رسانه در پیشگیری از اعتیاد: چالش‌ها و راهکارها»  روز سه شنبه 10تیر ماهبا حضور متخصصان و روزنامه‌نگاران در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزاری شد.

به گزارش روابط‌عمومی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، در این نشست دکتر امیر حسین یاوری،معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری؛ دکتر علی متقیان،مدیر عامل خبرگزاری ایسنا؛ علی مزینانی، مدیر عامل روزنامه هفت صبح حضور داشتند و از ابعاد مختلف به بررسی این موضوع پرداختند.

در آغاز این نشست دکتر گیتا علی‌آبادی ، مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌هابا اشاره به هفته مبارزه با مواد مخدر در ایران و 26 ژوئن (ششم تیرماه) روز جهانی مبارزه با مواد مخدر در هفته گذشته گفت: اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهم‌ترین مشکلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی است که می‌تواند در قالب آسیب‌های اجتماعی مورد مطالعه قرار گیرد، از آنجایی که بخشی از فعالیت‌ها و اهداف این دفتر در ارتباط با موضوع آسیب‌های اجتماعی است بنا را بر آن گذاشتیم تا در نشست امروز این موضوع را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار دهیم.

وی افزود: عوارض ناشی از مصرف مواد مخدر اثرات سویی در پی دارد که می‌تواند بالاترین ضربه را بر پیکر جامعه فرود آورد. در نتیجه برای مبارزه با این معضل چند نقش برای افراد جامعه متصور است. در درجه اول، خانواده‌ها هستند که می‌توانند با آگاهی از عوارض سؤ مصرف مواد مخدر فرزندانشان را از گرایش و ابتلا به این بیماری دور نگه دارند. دوم، نقش آموزش و پرورش و سوم رسانه‌ها که ضمن اطلاع رسانی و آگاهی بخشی می‌توانند با هشدارهای به موقع از ابتلای افراد جامعه به مواد مخدر پیشگیری کنند. در روز جهانی مبارزه با مواد مخدر شعاری مطرح شده بود که اشاره به «دانش بیشتر، مراقبت بهتر» داشت و بیان می‌کرد که هر قدر دانش افراد بیشتر باشد، از خود بیشتر مراقبت خواهند کرد. در واقع این موضوع بحث پیشگیری را مورد تأکید قرار می‌دهد. چون درمان کار سختی است و پیشگیری بهتر از درمان است.

دکتر امیرحسین یاوری، معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری گفت: از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی چهار مشکل اساسی و حاد جوامع بشری،   فقر، سلاح‌های کشتار جمعی، مواد مخدر و آلودگی محیط زیست است و افزود: تقریباً 5/5 درصد از مردم جهان معتاد به مواد مخدر هستند. این عدد در ایران 4/5 درصد است. به علاوه تولید مواد مخدر در جهان در 30 سال گذشته 7 برابر بیشتر شده استو بیشترین مصرف مواد به ترتیب شامل حشیش، آمفتامین‌ها و مخدرها است.

وی اظهار کرد: ایران همسایه کشور افغانستان به عنوان بزرگترین تولید کننده مواد مخدر در جهان است. به طوری که در 20 سال گذشته تولید تریاک در افغانستان از 800 تن به 400/9 تن در سال رسیده است. اما مشکل بزرگی که ما با آن مواجهیم این است که حدود 20 درصد از این ظرفیت در حال حاضر از تریاک به شیشه تبدیل می‌شود. همانطور که می دانیم بین تریاک و شیشه تفاوت زیادی هست و برخلاف تریاک که اثرات سؤ آن در طولانی مدت مشخص می‌شود، شیشه در اولین مصرف اثرات مخرب خود را نشان می‌دهد و بخشی از سلول‌های مغز را از بین می‌برد.

یاوری افزود: در ایران 2 میلیون و 802 هزار نفر مصرف کننده مواد مخدر و 1 میلیون و 600 هزار نفر مصرف کننده تفننی مواد مخدر وجود دارد. تفننی‌ها آنهایی هستند که در مسیر اعتیاد هستند و بیشتر در جشن‌ها و مهمانی‌ها مواد مصرف می‌کنند. آنها معتقدند که هیچوقت معتاد نخواهند شد و هر وقت بخواهند ترک می‌کنند در حالی که چنین نیست.

وی هشدار داد: سن شروع ابتلا به مواد مخدر در ایران به 24 سال رسیده است. در حالی که دلایل و انگیزه گرایش به این مواد موضوعی پیچیده است و ما هنوز نمی دانیم چرا یک عده معتاد می‌شوند و یک عده دیگر با وجود در دسترس بودن مواد سراغ آن نمی‌روند. بنابراین کار درمان هم کار بسیار پیچیده و سختی است و زمان بیشتری می‌برد. بخش عمده این درمان شامل درمان‌های روانشناختی، روان‌شناسی است تا زمینه اعتیاد در فرد از بین برود در غیر این صورت اعتیاد باز می‌گردد.به همین دلیل نباید انتظار داشت یک جوان 17 تا 24 ساله به راحتی ترک کند چون غیرممکن است. در این رابطه تحقیقات نشان می‌دهد که کارتن خواب‌ها بهتر ترک می‌کنند و آنهایی که به طور میانگین 7 بار ترک کرده‌اند، احتمال ترک‌شان بیشتر است.بنابراین باید بیشترین تلاش خود را بر محور پیشگیری قرار دهیم تا افراد به سمت مواد نروند و گرفتار مشکلات نشوند.

وی اظهار کرد: اتاق‌های فکر ستاد مبارزه با مواد مخدر به طور دائم فعال هستند و هیئت‌های اندیشه‌ورز نیز با گروه‌های بسیاری همکاری دارند و با هر گروه و ارگانی که مایل به کمک و همکاری کار می‌کنیم.

معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر در ارتباط با کارکردهای رسانه در مبارزه با مواد مخدر گفت: رسانه‌ها کارکردهای بسیاری دارند اما سه کارکرد اطلاع رسانی ، آموزش و بسیج اجتماعی برای ستاد از همه کارکردها مهم‌تر است. زیرا اگر رسانه‌ها بتوانند افراد جامعه را به سمت عدم گرایش و عدم میل به مواد مخدر سوق دهند، در کارمان موفق خواهیم بود و بسیاری از مشکلات حل خواهند شد.

وی افزود: در حال حاضر در 12 هزار مدرسه دوره‌های آموزشی خاص در ارتباط با مواد مخدر برگزار شده و امید داریم این تعداد را در سال جدید به 60 هزار مدرسه رسانده و تا سال آینده کل کشور را پوشش دهیم.

وی تأکید کرد: رویکردهای مهم ستاد در مبارزه با مواد مخدر شامل: ترویج ضد هنجار بودن اعتیاد، آگاه سازی نسبت به پیامدهای اعتیاد، ترویج مشارکت‌های مردمی، و تبیین نقش اعضای جامعه در برخورد با معتادان است. زیرا یکی از مشکلات جدی ما عدم پذیرش افراد معتاد درمان شده از سوی جامعه،  محیط کار، خانواده و همسر است که باید در این زمینه کارهای بسیاری انجام داد.تأکید ما بر این است که رسانه‌ها در دو بخش به این مهم بپردازند: یکی جوانان و اعتیاد آنها به مواد مخدر به ویژه داروی گل، و دیگری کارگران و اعتیاد آنها به مصرف تریاک و شیشه. .

همچنین، شرایط سخت محیط کار نظیر کار در پتروشیمی‌ها و معادن، و نیز دما و رطوبت بالا از جمله عوامل مهم در گرایش افراد به مصرف مواد مخدر هستند. به طوری که 22 درصد از کارگران شاغل در ایران در حال حاضر معتاد به مصرف مواد مخدر هستند که می تواند به نیمی از تولید ملی لطمه وارد کنند.

دکتر یاوری با اشاره به نتایج تحقیقی که در زمینه میزان اثربخشی و اقدامات رسانه‌ای در مورد مواد مخدر انجام شده بود گفت: در این مطالعه حجم برنامه‌های انجام شده از نظر مردم خوب بود، اما مردم از اثربخشی رسانه‌ها راضی نبودند و معتقد بودند که رسانه‌ها بیشتر وقت خود را صرف اطلاع‌رسانی و آمار و ارقام می‌کنند تا مبارزه با مواد مخدر، و این یکی از آسیب‌‌های جدی حوزه رسانه است. رسانه‌ها تحلیل‌های کارشناسانه ندارند. این نوع کارکرد نشان می‌دهد که رسانه‌ها هنوز در سطح دیتا قرار دارند و تمایل آنها برای رفتن به سطح اینفورمیشن هنوز کم است. در کل مردم فعالیت‌ها و اقدامات انجام شده در زمینه پیشگری را بسیار کم می‌دانند. نکته دیگر اینکه، رسانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی حوزه اعتیاد ارتباط چندانی با یکدیگر ندارند و می‌گویند کارشناسان ارقام غیر واقعی می‌دهند.در حالی که گروه متخصصان باید روی این موضوع کارکنند. در این تحقیق بیان شده که سهم رادیو در پیام‌های پیشگیری از اعتیاد بسیار اندک است و باید آن را افزایش داد.

وی تأکید کرد: سیاستگذاری‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر کمک می‌کند تا تصویرسازی و اخبار و برنامه‌های تولیده شده بیشتر منطبق با نیازهای حرفه‌ای ما باشند.

علی متقیان، مدیرعامل خبرگزاری ایسنا در این نشست گفت: میانگین سن اعتیاد در ایران 24 سال است که خیلی خطرناک است و نشان می‌دهد جوانان ما در بهترین سن به دام اعتیاد افتاده‌اند. به خصوص قشر کارگر که اثرگذار و مولد است و قشر دانش‌آموزان که آینده نظام در اختیارشان است.

وی وظیفه و رسالت رسانه را آگاهی بخشی به جامعه عنوان کرد و افزود: اگر انسان آگاهی داشته باشد کمتر به خطا می‌رود. زیرا انسان آگاه آینده‌نگر است و به فردایبهتر فکر می‌کند. انسان آینده‌نگر انسانی آگاه است که به راحتی خودش را در اختیار دیگران قرار نمی‌دهد و مورد سؤ استفاده قرار نمی‌گیرد. پس اگر رسانه‌ها به وظایف ذاتی خود که همان آگاهی‌بخشی است عمل کنند، آگاهی در جامعه بالا رفته و افراد کمتر در دام اعتیار می‌افتند. امروز رسانه‌ها بیش از هر زمان دیگر نسبت به آگاهی‌بخشی جامعه مسئول هستند. ما تا دیروز معتاد را فردی فلاکت‌زده می‌دانستیم که در گوشه خیایان افتاده و کثیف و ژنده‌پوش است و همان را به تصویر می‌کشیدیم. در حالی که امروز با فرمول‌های جدیدی از مواد مخدر مواجه هستیم. موادی که برخلاف موادمخدرهای قبلی منقل و دود نمی‌خواهد و بو هم ندارد و می‌تواند جوانان را به راحتی گرفتار کند. اگر رسانه‌ها در راستای وظایف آگاهی بخشی، مردم را با مواد مخدر جدید آشنا کنند و به تبیین آثار و مصیبت‌های آن بپردازند، این آگاهی و شناخت می‌تواند خانواده‌ها و مدارس را در تشخیص و شناخت فرزند و یا دانش‌آموز معتاد یاری کردهتا از گرفتار شدن آنها در عمق بحران جلوگیری کنند.

متقیان گفت: مدت 40 سال است که ما در ایران با مواد مخدر مبارزه می‌کنیم و در این راه شهیدها داده و هزینه‌های سنگینی را متقبل شده‌ایم. اما چرا در این مدت موفق نبوده‌ایم؟ چرا تبلیغات ما اثرگذار نیست و هنوز عده‌ای معتقدند که با یک بار مصرف، معتاد نمی‌شوند؟ چرا ما به نوجوانان و جوانانمان هنوز «نه» گفتن را نیاموخته‌ایم؟ زیرا بسیاری از جوانان و نوجوانان به این دلیل معتاد می‌شوند که این قدرت را پیدا نکرده‌اند تا به آن شخصی که برای اولین بار به آنها مواد مجانی تعارف می‌کند «نه» بگویند.

وی در ادامه افزود: آماره‌ها نشان می‌دهد امروز برخلاف گذشته معتاد فردی بدبخت، فلاکت‌زده، ژنده‌پوش، بیمار و ناتوان نیست، بلکه بسیاری از معتادان از روی شکم سیری معتاد شده‌اند و بسیار شیک پوش و پولدار هستند.به عبارتی، معتادان امروز در لباس یقه سفیدها ظاهر شده‌اند. این موضوع بیانگر این حقیقت است که تبلیغات مبلغان قاچاقچیان و مروّجان موادمخدر در جامعه بسیار قوی‌تر و اثرگذارتر از تبلیغاتی است که در زمینه مبارزه با موادمخدر انجام می‌شود. به همین دلیل افراد گرفتار در این دام هیچ وقت فکر نمی‌کنند که با یک بار مصرف معتاد ‌شوند.

مدیرعامل خبرگزاری ایسنا ضمن انتقاد از ساخت سریال‌های تلویزیونی و تصویرسازی قاچاقچیان مواد مخدر گفت: در اغلب سریال‌های تلویزیونی قاچاقچیان مواد مخدر افرادی قدرتمند، ثروتمند و کاخ نشین نشان داده می‌شوند که یک عده معتاد را در خدمت گرفته‌اند. اما آیا او یک شبه به این ثروت وقدرت رسیده؟ یا در سایه ما کارش به اینجا رسیده است ؟ پس باید در ساخت سریال‌های تلویزیونی تجدیدنظر کنیم و در رسانه‌ها، توزیع کنندگان مواد مخدر و خلاف‌کارها را انسان‌هایی بزرگ، برنامه‌ریز و موفق جلوه ندهیم  و از طرف دیگر معتادان را انسان‌های بدبخت و بیچاره و ناتوان.

وی افزود: مردم به رسانه‌ها اعتماد ندارند. زیرا رسانه می‌ترسدبه طرز سیاه‌نمایی واقعیت جامعه را نشان دهد. اما من معتقدم در این جهت هر قدر سیاه‌نمایی کنیم، سیاه‌نمایی نیست. بلکه باید با بیان واقعیت‌ها مردم را ترساند و آگاه کرد. زیرا فرد آگاه به دام نمی‌افتد. همچنین خانواده‌ها باید بدانند که با فرزندان خود با محبت و صمیمیت صحبت کنند، نه با اجبار و زور. در غیر این صورت راه برای پنهان‌کاری و گرایش آنان به اعتیاد باز می‌شود.

 در ادامه این نشست، علی مزنیانی، مدیرعامل روزنامه هفت صبح با اشاره به شش نوع از آسیب‌های اجتماعی در ایران گفت:  در این آسیب‌ها، اعتیاد اولویت اول را داراست، اما ما کمتر به آن پرداخته‌ایم. در سال 90، ستاد مبارزه با مواد مخدر تعداد معتادان رسمی در کشور را 200 هزار نفر اعلام کرد. که نشان می‌دهد تعداد معتادان افزایش یافته و روش‌ها به سمتی رفته که از واقعیت و تخصص دور شده است.

وی سه رویکرد برخورد، پزشکی و اجتماعی را سه رویکرد مهم در مبارزه با مواد مخدر عنوان کرد و افزود: رویکرد اول،  رویکرد سازمان‌ها، و نهادهای دولتی و حتی مراجع بالاتر است که روش مبارزه را در مواجهه با اعتیاد، برخورد کردن، جمع کردن و پاک کردن صورت مسئله می‌داند، رویکرد دوم، رویکرد پزشکی ا ست که بانیان آن وزارت بهداشت و بهزیستی هستند و نگاه نشان به اعتیاد یک رویکرد درمانی است و مسائل غیرپزشکی آن را در حد مسائل روانشناختی و فردی تلقی می‌کند. این نگاه پزشکی یک جریان بزرگ فکری است و به شدت قوی است.

رویکرد سوم، نگاه اجتماعی به درمان اعتیاد و پیشگیری است که متأسفانه کمتر شده است و صدایی از آن شنیده نمی‌شود. سازمان بهزیستی به عنوان مرجع مددکاری در حوزه پیشگیری، تمام هم و غمش، نگهداری از معتادان است. اما تمام هزینه‌ها و منابعی که در این راه صرف می‌شود و مسائل و مشکلات پیمانکاران، مدیریت و رفتار و مرکز نگهداری و دغدغه‌های مالی موجب شده که بهزیستی از رویکرد اصلی خود یعنی رویکرد اجتماعی دور شده و به سمت رویکرد اول برود. در رویکرد برخورد، ما فقط صورت مسئله را پاک می‌کنیم و مسئله حل می‌شود، مانند طرح جمع‌آوری قلیان از قهوه‌خانه‌ها یا رسانه‌ای شدن گورخوابی معتادان که در اینجا مشکل اصلی پنهان شده و به لایه‌های زیرین می‌رود.

مدیرعامل روزنامه هفت‌صبح ضمن تأکید بر پیشگیری در اعتیاد به مواد مخدر گفت: اگر رسانه‌ها بیشتر به بحث پیشگیری از اعتیاد بپردازند و هر روز در مورد آن و مطلب بنویسند به نظر من رویکرد اجتماعی تقویت می‌شود و تا زمانی که رویکرد اصلاح نشود و ما به این سمت حرکت نکنیم نباید در مورد آسیب‌های اجتماعی کار کرد.

وی افزود: ما در هر حوزه چند نفر «دادزن» داریم که با دیدگاه‌های مختلف مسائل آن بخش را مطرح می‌کنند تا ما بفهمیم  در آن حوزه چه خبر است. اینها معمولاً در NGOها و بخش‌های غیردولتی قرار دارند و ما را از مسائل آن بخش آگاه می‌کنند. متأسفانه به دلایل عجیبی ما در حوزه اعتیاد «داد زدن» نداریم. الان افغانستان در همسایگی ما صادر کننده شیشه شده که عوارض آن خیلی شدید است و تبعات اجتماعی بسیاری دارد. شیشه در بازار ایران به قیمت پایین و در حد وسیع عرضه می‌شود و در دسترس قرار دارد. اما هیچ کس صدایش در نمی‌آید و کارشناس متخصصی که فارغ از جریان‌های سیاسی مسئله را رصد کرده و از کف بازار به رسانه‌ها سیگنال دهد، نداریم. باید مهرماه سال گذشته این هشدار به مردم داده می‌شد، تا حداقل تغییر مصرف ایجاد نمی‌شد. احتمال می‌‌رود با کاهش قیمت شیشه، مصرف کننده از تریاک به سمت شیشه برود.

مزینانی در ادامه گفت: رویکرد دولت و تمام سازمان ها رویکرد اجتماعی نیست. بنابراین رسانه‌ها می‌توانند در این رقابت مسائل را داغ‌تر گزارش کنند. مثلاً در طرح جمع‌آوری معتادان بگویند که معتادان به جای گور خوابی در کانال کولرها می‌خوابند یا اخیراً قنات خواب هم شده‌اند.

علاوه بر این از نظر اقتصاد رسانه، داستان فراگیری معتادان و خانواده هایشان انگیزه‌ای برای خرید روزنامه است که می‌تواند به بیزنس رسانه کمک کنند.

موضوع دیگر، پرداختن به مسئله وابسته‌های معتادان است. کسانی که حامی معتاد هستند  و نمی‌گذارند  معتاد  به درمان نزدیک شود. در این مورد کار رسانه‌ای انجام نشده و تولید محتوایی نشده در حالی که هم وابسته، خودش هم بیمار است. گروه‌های ‌NGO به هم وابسته‌ها کاری ندارند و معتقدند اول باید معتاد درمان شود.

مدیرعامل هفت صبح تعداد معتادان کشور را 2 میلیون 800 هزار نفر عنوان کرد که به ازای آنها 2 میلیون 800 هزار نفرهم وابسته وجود دارد که باید برای آنها و خانواده‌هایشان تولید محتوا کرد. اما نه انگیزه‌ای هست و نه متخصصی که تولید محتوا کند. چون جریان‌های اجتماعی ضعیف شده و فقط جریان جمع‌آوری است. این مسابقه منفی در بخش اجرایی و بخش رسانه‌ای هم به درمان و هم پیشگیری ضربه می‌زند. بنابراین رسانه باید وظیفه خود را به درستی انجام دهد و گرنه از لحاظ کمیت هیچ کمکی نمی‌کند. اما اگر کمی‌سازی کار رسانه‌ای با رویکرد اصلی همراه باشد، همان کیفی‌سازی است.