اولین نشست تخصصی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در سال 1399 با عنوان « نقش و عملکرد رسانه‌ها در مدیریت کرونا ویروس » روز دو‌شنبه 26 خرداد ماه 1399 از ساعت10 الی 12 در محل این دفتر برگزار شد.
به گزارش دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، این نشست با حضور دکتر گیتا علی‌آبادی، مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، امیر داداشی، دبیر اقتصادی روزنامه آرمان ملی، و جمعی از روزنامه‌نگاران و فعالان حوزه رسانه برگزار شد و در آن مهم‌ترین مسائل و چالش‌های رسانه‌ها در مواجهه با ویروس کرونا و نقش آنها در اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی به جامعه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
دکتر گیتا علی‌آبادی مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در ابتدای این نشست گفت: اکنون نزدیک به شش ماه است که مردم در اقصی نقاط جهان درگیر بیماری و مشکلات مروبوط به ویروس کرونا شده‌اند و این ویروس در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مشکلاتی را بر مردم جهان تحمیل کرده است. در این رابطه یکسری پروتکل‌های بهداشتی از سوی سازمان بهداشت جهانی و کشورها وضع شده که در صورت رعایت می‌تواند از همه گیری این ویروس جلوگیری کند. با توجه به شیوع گسترده این بیماری و آثار زیانبار آن، اوایل اسفند سال گذشته یک کارگاه آموزشی در ارتباط با شناخت بیشتر کرونا ویروس و پروتکل‌های بهداشتی در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد. نشست امروز نیز اولین نشست این دفتر در سال 99 است که به چگونگی نقش و عملکرد رسانه‌ها در مدیریت کرونا ویروس اختصاص داده شده است. ویروسی که ناشناخته است و ما هنوز نمی‌دانیم چه روش‌های درمانی مشخصی برای آن وجود دارد. اکنون نزدیک به چهار ماه است که رسانه‌ها به نوعی درگیر این مسئله شده‌اند. رسانه‌ها به عنوان بخش مهمی از جامعه می‌توانند با اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی، مردم را از خطرات بیماری کرونا آگاه کرده و با آموزش راه‌های پیشگیری و نکات ضروری مقابله با این ویروس در از بین بردن اضطراب ناشی از شیوع این بیماری اقدامات مؤثری انجام دهند.
وی افزود: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها از اسفند سال گذشته تاکنون پژوهش‌هایی را در ارتباط با چگونگی عملکرد رسانه‌ها در مقابله با ویروس کرونا انجام داده و بر اساس مصادیق موجود محورهایی را استخراج کرده است. رسانه‌های مورد بررسی در این پژوهش شامل خبرگزاری‌ها، پایگاه‌های خبری، روزنامه‌های سراسری و مطبوعات داخل و مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور است اما شامل شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی نمی‌شود. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که در اردیبهشت سال جاری 537 عنوان مطلب در ارتباط با ویروس کرونا در رسانه‌ها منتشر شده است که از این تعداد به ترتیب خبرگزاری‌ها: 207، پایگاه‌های خبری: 71، و رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور 159 عنوان از مطالب خود را به ویروس کرونا اختصاص داده‌اند. این مطالب شامل محورهای مختلف اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و سیاسی است که از آن میان می‌توان به طرح فاصله گذاری اجتماعی، آسیب‌ها و مسائل اجتماعی، کوشش جهادی مردمی برای کنترل بیماری، و نقش رسانه‌ها در آموزش و اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به مردم اشاره کرد. در محورهای اقتصادی مورد بررسی، موضوعاتی چون: سیاست‌های حمایتی دولت برای اقشار آسیب‌پذیر، تورم ناشی از کرونا، چالش‌های اقتصادی خانواده‌ها، اثر ویروس کرونا بر بازار سرمایه، خرید نفت، صادرات و واردات کالا، گسترش فقر و شورش‌های اجتماعی، بازار بورس، وضعیت مسکن و کسب و کارها از سوی رسانه‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. همچنین در حوزه فرهنگ، مشکلات فرهنگی، تغییر سبک زندگی و تغییرات رفتاری، کتابخوانی و کنسرت‌های مجازی و مسائل این چنینی مطرح شده است. در حوزه سیاسی نیز مسئله پنهان کاری و دسترسی آزاد به اطلاعات، اثرات تحریم بر کنترل ویروس کرونا، برجسته‌سازی برخی از مسائل مورد تردید، و رشد و بلوغ جریانات سیاسی مورد تأکید قرار گرفته است.
مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در ارتباط با مسایل و بحران‌های اجتماعی ناشی از ویروس کرونا گفت: استرس و اضطراب ناشی از اپیدمی کرونا در فضای اجتماعی بحران‌هایی را به همراه داشته است و به نظر می‌رسد اقتصاد جهانی و امنیت جهانی را بهم ریخته است. در این رابطه شاید بتوان جهان را به لحاظ تحولات سیاسی به دو دوره قبل از کرونا و بعد از کرونا تقسیم کرد. در این بحران ممکن است یکسری معادلات سیاسی در سطح بین‌المللی دستخوش تغییرات شوند و در روابط بین دولت‌ها و ملت‌ها شکاف‌هایی بوجود آید. همان‌طور که می‌دانیم قتل یک سیاهپوست توسط پلیس در آمریکا اعتراضات و واکنش‌های گسترده‌ای را در جهان به همراه داشت. اتفاقاتی که ممکن است تغییراتی را در فرهنگ جهان و نظام سرمایه‌داری به‌وجود آورد و جهان را وارد عصر جدیدی کند. بنابراین با توجه به آسیب‌های اجتماعی ناشی از کرونا تلاش ما برآن است تا در این نشست به چگونگی عملکرد رسانه‌ها در این دوره چهار ماهه بپردازیم و مشکلات این حوزه را از نزدیک مورد بررسی قرار دهیم.
امیر داداشی، دبیر اقتصادی روزنامه آرمان ملی در این نشست با اشاره به بحران‌های اقتصادی ناشی از ویروس کرونا در کشور گفت: کشور ما کشوری است که در حیطه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بحران‌های بسیاری را از سر گذرانده است. در سال‌های اخیر نیز، مهم‌ترین موضوع در حوزه اقتصادی، بحث تحریم‌ها بود که با روی کارآمدن دولت ترامپ و خارج شدن آمریکا از برجام در سال 97 عمق بیشتری یافت. به طوری که بازار ارز به هم ریخت و وضع آشفته‌ای پیدا کرد. همان‌طور که می‌دانیم ارز به عنوان یک شاخص، تأثیر مستقیم و مهمی بر بازارهای وارداتی و تولیدی کشور دارد. از اواخر سال 98 با شیوع بیماری کرونا در کشور، شاهد کاهش فروش نفت به کشور چین به عنوان مهم‌ترین شریک تجاری، و نیز کاهش واردات از این کشور (به عنوان منشاء اصلی گسترش ویروس کرونا)، به یکباره منابع ارزی کشور دستخوش تغییراتی شد و به کمترین حالت ممکن رسید. به طوری که امروز شاهد هستیم نرخ دلار در بازار ارز به 18 هزار تومان رسیده است. همچنین از اوایل اسفند سال گذشته که خبر ورود کرونا به کشور به طور رسمی اعلام شد، مهم‌ترین اثر خود را بر کسب و کارها، اصناف و کارهای تولیدی داشت و در پی آن اقتصاد کشور دچار رکود عمیقی شد و علیرغم پیش‌بینی بانک جهانی و صندوق بین‌الملل پول مبنی بر خروج ایران از دوره رکود و تجربه رشد اقتصادی یک درصدی در سال 99، کم کم بر اثر گسترش ویروس کرونا، بانک جهانی پیش‌بینی کرده، رشد اقتصاد ایران در سال جاری به (3/5 ـ ) درصد برسد. در اینجا اگر تحریم‌ها را کنار بگذاریم، فقط تأثیر ویروس کرونا بر کشور رشد (6 ـ) درصدی را در پی خواهد داشت. البته این موضوع خاص ایران نیست و ممکن است این رشد منفی در جهان به (8 ـ) درصد هم برسد.
وی با اشاره به نقش رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی به جامعه و مدیریت کرونا ویروس گفت: رسانه‌ها به عنوان رکن چهارم دمکراسی وظیفه اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی را دارند و بدون رسانه نه تنها آگاهی بخشی، بلکه حوزه آموزش و شفافیت نیز زیر سؤال می‌رود. با توجه به اتفاقات سال‌های اخیر در کشور به نظر می‌رسد اعتماد مردم و سرمایه‌های اجتماعی در کشور به پایین‌ترین حد خود رسیده و مردم به منابع رسمی و نهادهای دولتی کمتر اعتماد دارند و ممکن است حرف یک خبرگزاری را خیلی راحت‌تر از اخباری که از سوی منابع رسمی و دولتی منتشر می‌شود بپذیرند. در طی این مدت رسانه‌ها تلاش کردند با استفاده از کارشناسان و متخصصان حوزه‌های مختلف به بهترین نحو به اطلاع رسانی و آموزش مردم در مورد ویروس کرونا بپردازند. اما در این جریان با چالش‌هایی مواجه بودند که تعطیلی چاپخانه‌ها از آن جمله بود. اما ما تلاش کردیم در این چهار ماه علیرغم تعطیلی چاپخانه‌ها بعد از عید، با استفاده از فضای مجازی و اینترنت و سایت، روزنامه را آپدیت کنیم تا مردم از مسایل روز آگاه شوند. خوشبختانه با رایزنی‌های بعضی از مدیران رسانه‌ها با رئیس‌جمهور نیز این مشکل بر طرف شد و روزنامه‌ها دوباره منتشر شدند. حتی در ایام عید نیز بعضی از روزنامه‌ها مثل روزنامه شرق و ایران نیز منتشر شدند و بخش اعظم مظالب خود را به ویروس کرونا اختصاص دادند.
گذشته از این شفافیت، همیشه چالشی هست که روزنامه‌ها با آن درگیر هستند و آن افشای مسائل پشت پرده است که اگر بخواهیم به این موضوع بپردازیم، به شدت تحت فشار قرار خواهیم گرفت. ولی علیرغم این شرایط ما تلاش کردیم تا محدودیت‌ها را کمتر کرده و پاسخگو باشیم.
داداشی در مورد عملکرد موفقیت‌آمیز رسانه‌ها در روز سیزده‌بدر گفت: در اینجا عملکرد رسانه‌ها در ارتباط با روز سیزده‌بدر و تشویق مردم برای ماندن در خانه بسیار جالب است. در این روز مردم علیرغم میل باطنی و مسافرت در روز سیزه‌بدر، به دلیل هشداری‌های پی در پی رسانه‌ها و خطر شیوع بیماری درصورت خروج از منزل و شکل‌گیری اجتماعات، در خانه ماندند. بنابر این اگر رسانه‌ها نبودند ممکن بود شاهد عمق بیشتر فاجعه در این روز می‌شدیم.
وی در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است با توجه به ماندگاری طولانی و گسترش ویروس کرونا و وضعیت معیشتی مردم، کم‌کم این موضوع روند عادی به خود گرفته و از حیطه مسائل مهم و روز جامعه کنار گذاشته شود، یا اینکه رسانه‌ها همچنان باید آن را موضوع مهم تلقی کرده و به اطلاع رسانی بپردازند، گفت: یکی از دلایل عادی شدن خطر ابتلا به ویروس کرونا در مردم، عدم ابتلای افراد سالم در این دوره بود که می‌تواند موجب کاهش ترس و حضور گسترده آنان در جامعه و بی‌توجهی به پروتکل‌های بهداشتی شود. اما اصلی‌ترین دلیل حضور مردم، مشکلات اقتصادی و مسایل معیشتی است. بسیاری از اصناف و مشاغل در این دوره تعطیل شدند و حمایت‌های اقتصادی چندانی نیز از سوی دولت صورت نگرفت. بنابراین مردم برای مقابله با فقر و گرسنگی و بیکاری مجبور هستند به شغل خود بازگردند یا آنهایی که شغل خود را از دست داده‌اند به مشاغل دیگری روی آورند و برای گذران زندگی در جامعه حضور یابند و تلاش کنند.
وی افزود: البته این موضوع محدود به ایران نیست. صندوق بین‌الملل پول پیش‌بینی کرده که در طول دوره کرونا بیش از نیم میلیارد نفر از جمعیت جهان فقیر شوند. در این میان می‌توان به کودکان کار اشاره کرد که ممکن است 60 میلیون نفر به تعداد کودکان کار افزوده شود. در حالی که چند روز پیش روز جهانی مبارزه با کار کودکان بود.
دبیر اقتصادی روزنامه آرمان ملی با اشاره به پیامدهای اقتصادی و فقر و بیکاری ناشی از بیماری کرونا گفت: بسیاری مشاغل برای سرپا ماندن ناچار به کاهش هزینه‌ها هستند که یکی از این راهکارها، تعدیل نیروی انسانی است. معاون وزیر کار در این باره گفته است که این بحران ممکن است 3 تا 8 سال دیگر نیز ادامه داشته باشد. اما اگر برای درمان کرونا راه حلی پیدا شود و از آن حالت بحرانی خارج شود، بین 3 تا 5 سال آینده تازه شاهد آسیب‌ها و اثرات زیانبار اقتصادی آن خواهیم بود. در این مدت کارگرانی بیکار می‌شوند و فقر بیشتر خواهد شد.
وی ابراز امیدواری کرد که راهکارهایی هم برای تبدیل این بحران به فرصت وجود دارد. در این دوره بسیاری از استارت آپ‌ها شکل گرفتند و ابزارهای اینترنتی مورد استفاده قرار گرفته و کارهایی که وزارت ارتباطات سالها تلاش کرد و به آن دست نیافت شیوع کرونا فرصتی ایجاد کرد تا کارهای وزارت ارتباطات سریع‌تر پیش برود.
تهیه کننده خبر:لیلا نوری میاندوآب