سلبریتی چیست؟/ مولف: محمدمهدی سعیدی صابر

همیشه وقتی موضوعی در اذهان جامعه بشری داغ می‌شود اندیشمندان آن موضوع درباره واژه و ماهیت و تاریخچه آن موضوعِ داغ مشغول به نظریه پردازی می‌شوند. یکی از داغ ترین مباحث حال حاضر کشور ایران مبحث سلبریتی است. اینکه سلبریتی به چه معناست و از لحاظ واژه چه معنایی می‌دهد را بررسی خواهیم کرد. اما اکنون بحث ما این است که این واژه اولین بار در چه زمانی به وجود آمده است. برخی از اندیشمندان شروع مبحث سلبریتی را به قرن20 و اوج گیری هالیوود، برخی دیگر به قرن 19 و اوج اختراعات علمی- جایی که ادیسون ها و امثال آنها چهره‌هایی شناخته شده و اثر گذار بر جهان و اذهان جامعه بودند- و برخی دیگر از اندیشمندان سلبریتی را به زمان شروع اومانیسم نسبت می‌دهند و می‌گویند که وقتی انسان قرار است محوریت جهان را بر عهده بگیرد قاعدتاً افرادی از نوع بشر هستندکه بر دیگران تاثیر گذاشته و فضای اذهان عمومی را تغییر می‌دهند. اما حقیقت ماجرا این است که مشابه واژه سلبریتی به همان معنایی که در ذهن ما جا افتاده به صورت واژه «ملأ قوم» در قرآن آمده است. واژه «ملأ» سی بار در قرآن تکرار شده است که در اکثر اوقات به معنای پر شدن و ازدحام یک چیز است و عجیب تر آنکه Celebrem در زبان لاتین هم به معنای شلوغی و پر بودن را می‌دهد. اما در قرآن دو جا این واژه کارکرد انسانی دارد و به معنای افراد اثرگذار یا خواص قوم می‌باشد که باعث می‌شدند هدایت پیامبران و مخصوصا هدایت حضرت نوح به جایی نرسد. ملأ قوم در لغت به معنی پر شدن چشم از آن است. مراد قرآن از استفاده این واژه به همراه قوم این بوده‌است که مردم به آنها به خاطر همین علت روی می‌آوردند چرا که در چشم بودند و از خواص به شمار می آمدند. شاید بتوان این تقریر را نیز در نظر گرفت که مردمان چشمانشان به ملأ قومشان دوخته می‌شد و دیگر تعقلی از خود نشان نمی‌دادند. همانگونه که در تفسیر نور ذیل آیات ابتدایی سوره آل عمران آمده است که: «بزرگ‌ترین خیانت به فرهنگ و عقیدۀ انسان، تحریفِ آگاهانه و مغرضانۀ علما و خواصّ است.»

در آیاتی رعب انگیز این هشدار به انسان ها داده می‌شود که اگر ما بخواهیم عذابی بر سر یک جامعه نازل کنیم قطعا از راه اتراف و رفاه زدگی این کار را خواهیم کرد. و به نظر می‌رسد که علاوه بر ملأ قوم می‌توان صفت مترِف را نیز بر سلبریتی های امروز جامعه نام نهاد. به طوری که آنها با رفاه زدگی خود جامعه را به گمراهی بکشانند. این مطالبی که از قرآن گذشت بدون شک جنبه شعاری نداشته و این امر حتمی است که عذاب و عقاب و سرنوشت یک قوم می‌تواند توسط خواص آن جامعه جا به جا بشود.

پس به نظر می‌رسد علاوه بر تاثیر کوتاه مدتی که یک سلبریتی دارد که می‌تواند یک جریان یا یک هدایت را از بشریت بگیرد یا به آن هدایت تشویق کند، می‌تواند اثر بلند مدتی هم داشته باشد که همگام با اثر تربیتی، یک گمراهی اجتماعی بلند مدت را به بار بیاورد و علاوه بر تاثیرات هویتی کوتاه مدت در شخصیت افراد، سرنوشت آنها را تغییر دهد.

درباره واژه Celebrity نیز نکاتی کوتاه وجود دارد. همانطور که اشاره شد سلبریتی (celebrity) از واژه لاتین Celebrem مشتق شده‌است؛ واژه‌ای که هم بر تجلیل دلالت می‌کند و هم بر «ازدحام». درباره تفاوت یک سلبریتی و یک چهره مشهور می‌توان دو عامل اصلی توجه رسانه ای و اثرگذار بودن بر اذهان جامعه را بر شمرد. البته که ابعاد سلبریتی امروزه بسیار گسترده تر از این دو ویژگی هستند که در یادداشت های بعدی به آن اشاره خواهد شد.