فرهنگ عمومی، نقطه‌ی تلاقی دیرینگی بشر با نوینگی اوست

چهاردهم آبان‌ماه آغازین نوسده را در حالی آغاز کرده‌ایم که جهان بیش از هر دوره‌ی تاریخی دیگری، دگرگونی‌ فرهنگی را تجربه می‌کند و «فرهنگ عمومی» به عمیق‌ترین مسأله‌ی چالش‌برانگیز جوامع بشری تبدیل شده است. ترکیب هوشمندانه‌ی دو واژه‌ی «فرهنگ» و «عمومی» به مثابه آن است که کوششی برای تعریف آیینه بدون اندود آن – که اغلب جیوه نام دارد- صرف شود. چرا که آیینه بی‌اندود خویش، هویت خود را خواهد باخت. فرهنگ نیز در درونمایه ذاتی خود، عمومی است و بدین‌سان است که برای هر یک از شئون و ابعاد زندگی بشر، فرهنگی متصور هستیم. چنان‌که فرهنگ کار، فرهنگ همسایگی، فرهنگ بهداشت، فرهنگ رانندگی، فرهنگ والدگری، فرهنگ محیط زیست و... هیچ‌یک واژه‌ای دور از ذهن و دچار ایهام و پریشانی مفهومی نیستند.

فرهنگ عمومی، چنان‌که در نام خود هویدا دارد؛ ورای آن تعریف از فرهنگ است که به قالب‌هایی چون کتاب، سینما، تئاتر، نقاشی و نظایر آن محدود می‌شود و می‌توان از آن با ترکیب «فرهنگ تخصصی» یاد کرد. می‌توان گفت فرهنگ تخصصی، تنها شاخه‌ای تعالی‌جویانه از فرهنگ عمومی است و نه همه‌ی گستره‌ی آن. فرهنگ عمومی، آن کلیتی است که از برآیند جزئی‌ترین باورها، اندیشه‌ها، رفتارها و کنش‌های یک جامعه شکل می‌گیرد تا از یک سو معرف سازندگان ساختار خویش باشد و از سوی دیگر بر سرنوشت آنان اثر بگذارد، دخالت کند و گاه، آینده‌ی یک ملت را تعیین نماید.

مصادیقی از فرهنگ عمومی همچون شیوه‌ و شمایل پوشش، معماری، خانه‌آرایی، رنگ‌های غالب و... گرچه آشکارند اما اثرگذاری آن‌ها بر سرنوشت یک جامعه یا ملت، نیاز به بازه‌های درازمدت دارد و تحلیل این آثار، دشوارتر است. لیکن مصادیقی همچون اخلاق عمومی، وجدان کاری، احترام و اعتماد اجتماعی، مهارت‌های زیست اجتماعی، تربیت، حوزه‌های معرفتی و جهان‌بینی و... همان‌قدر که نهفته‌تر به نظر می‌رسند، اثر محسوس‌تر و کوتاه‌مدت‌تری بر سرنوشت یک ملت داشته و تحلیل آن‌ها سهل‌تر است.

مفاهیم دیرینه‌ی فرهنگ عمومی همچون راستگویی، تعهد، وفاداری، احترام، مسئولیت‌پذیری، مناسبات سالم اقتصادی و اجتماعی، نظم، روح قهرمانی، ایثار، بهداشت، حفظ محیط زیست و... در طول تاریخ و در گستره‌ی جغرافیای انسانی، ثابت‌ و پایدار مانده‌اند. آن‌چه امروزه در باب فرهنگ عمومی در بسیاری از محافل علمی، روانشناسی، جامعه‌شناسی و... سخن می‌رود؛ برخلاف تصور و برون‌دادها، مفاهیم دیرین‌ هستند و نه نوین. فرهنگ عمومی تنها در بستر و قالب‌های ارائه‌ی خویش دچار نوینگی است و این دچار بودن است که دغدغه‌ی صاحبنظران فرهنگی است چرا که این دچار بودن، دست ساختارشکنان و انحطاط‌گرایان فرهنگی را در سرایت و جریان اندیشه‌ها و کنش‌های خویش بازتر و فرهنگ عمومی ملت‌ها و جوامع را دستخوش دگرگونی‌های ناخواسته کرده است.

جای خوشوقتی است که به یاد بیاوریم فرهنگ عمومی، بر باور، پذیرش و اقناع مردم پایدار است و این رهگذر، کلید‌واژه‌ی سیاست‌گذاران فرهنگی باید باشد تا با سیاست‌گذاری درست، روزآمد و اقناعی از انحطاط و انحراف آن پیشگیری و بر غنای فرهنگ عمومی بیافزایند.

دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی خراسان رضوی به عنوان فرانهادی مشورتی در عرصه سیاست‌گذاری فرهنگی استان مزین به بارگاه عالم آل محمد(ص)، حضرت امام علی‌ابن موسی‌الرضا(ع)، امیدوار است با تصمیم‌سازی‌های راهبردی و رویکرد ویژه به مؤلفه‌های فرهنگ رضوی در بهره‌مندی از این کلید‌واژه بتواند رسالت خویش را ایفا نماید. با این نگاه، ‌سالروز ملی فرهنگ عمومی را گرامی داشته و آن را بهانه‌ای دوباره می‌داند تا دست صاحب‌نظران، اندیشه‌ورزان و یکایک دغدغه‌مندان فرهنگ عمومی را برای همراهی در ایفای این رسالت بفشارد.