مروری کوتاه بر روند فعالیت­های شورای فرهنگ عمومی

مقدمه:

پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و ضرورت انقلاب فرهنگی، براساس فرمان حضرت امام خمینی (ره) در سال 1363، شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفت. این شورا وظیفة خطیر ساماندهی به وضعیت دانشگاه‌ها را به عهده داشت. پس از آن موضوع رسیدگی به وضعیت فرهنگی جامعه در آن شورا مطرح و بر اساس نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ریاست وقت شورای عالی انقلاب فرهنگی، مبنی بر توجه به فرهنگ عمومی مردم، پیشنهاد تشکیل شورای فرهنگ عمومی مطرح شد و سرانجام در سال 1364، به منظور تعیین اهداف، سیاست‌گذاری و هدایت فرهنگ عمومی کشور، شورای فرهنگ عمومی با وظایف مشخص شکل گرفت و به صورت رسمی از سال 1365 آغاز به کار کرد.

شورای فرهنگ عمومی به عنوان یکی از شوراهای اقماری شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مجموعه وزارت فرهنگ ‌و ارشاد اسلامی فعالیت دارد. براساس آیین‌نامه مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، این شورا دارای 33 عضو است و هر دو هفته یک بار، به صورت مستمر تشکیل جلسه می‌دهد.

اعضای شورای فرهنگ عمومی به شرح زیر می­ باشند:

• وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان رییس شورا
• دبیر شورای­عالی انقلاب فرهنگی
• رییس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه
• وزیر اطلاعات یا معاون ایشان
• وزیر کشور یا معاون ایشان
• وزیر علوم، تحقیقات و فناوری یا معاون فرهنگی
• وزیر آموزش و پرورش یا معاون پرورشی
• وزیر ورزش و جوانان یا معاون فرهنگی
• رییس یا نایب رییس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی
• رییس دانشگاه آزاد اسلامی یا معاون مربوط
• رییس یا معاون سازمان صدا و سیما
• شهردار یا نماینده ایشان
• فرمانده نیروی مقاومت بسیج مستضعفین
• رییس سازمان تبلیغات اسلامی
• رییس یا معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی
• نماینده تام ‌الاختیار مرکز رسیدگی به امور مساجد
• رییس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ ها یا معاون مربوط
• رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• دبیر ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانون ‌های فرهنگی و هنری مساجد
• یک نفر از شخصیت ‌های معتبر حوزة علمیه قم که آشنا به مسایل فرهنگ عمومی باشد به پیشنهاد شورای مدیریت حوزه علمیه قم و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی
• سه نفر از شخصیت ­های معتبر فرهنگی و هنری به پیشنهاد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی
• یک نفراز اعضای حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی به انتخاب شورای عالی
• رییس شورای عالی استان­ها
• فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران یا معاون ذی­ربط
• رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران
• رییس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش­های دفاع مقدس
• یک نفر از شخصیت‌های معتبر فرهنگی به پیشنهاد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و تصویب شورای­عالی انقلاب فرهنگی به عنوان دبیر شورا
• معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده
• رییس شورای فرهنگی اجتماعی زنان
• نماینده شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی
• رییس سازمان برنامه و بودجه یا معاون ایشان
• وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا معاون ایشان
• دبیر کل نهاد کتابخانه­ های عمومی کشور

در استان­ ها نماینده ولی­ فقیه در استان و امام جمعه مرکز استان به عنوان رییس شورا، استاندار نایب رییس شورا و مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی دبیر آن می­ باشد در شهرستان­ ها امام جمعه رییس، فرماندار نایب رییس و رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی دبیر می ­باشد.

از سال 1364 تاکنون، آیین‌نامه شورای فرهنگ عمومی بنا به ضرورت در سه نوبت در تاریخ 1364/8/14، 1372/10/21 و 1376/3/20 توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی اصلاح و بازنگری شده است که اهم وظایف آن به شرح ذیل می‌باشد:

1- بررسی کارشناسی درباره تجزیه و تحلیل شرایط و جریانات فرهنگی جهان و تبیین تأثیر کانون‌ها و ابزارهای مهم در این زمینه و اتخاذ تدابیر مناسب و ارائه گزارش تحلیلی جامع به شورای عالی؛

2- بررسی و تحلیل شرایط و جریانات فرهنگی کشور و سنجش نظام ارزشی جامعه به منظور تعیین نقاط قوت و ضعف فرهنگی و ارائه راه‌حل‌های مناسب؛

3- برنامه ریزی و هدایت فرهنگ عمومی به منظور تحقق اهداف و اجرای سیاست های فرهنگی کشور، مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی؛

4- تهیه و تدوین طرح‌هایی برای هماهنگ‌کردن کوشش‌های فرهنگی و هنری و تبلیغی در سازمان‌ها و مراکز رسمی فرهنگی و هنری در جهت اعتلای فرهنگ و هنر و بهبود کیفیت آنها و پیشنهاد طرح‌ها به شورای عالی انقلاب فرهنگی و نیز تهیه و پیشنهاد موضوعات و طرح‌هایی راجع به آن بخش از وظایف شورای عالی که به شورای فرهنگ عمومی مربوط است؛

5- بررسی آثار فرهنگی مترتب بر سیاست‌ها و اجرای طرح‌ها و برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی به منظور اطمینان از همسویی و عدم مغایرت آنها با اصول سیاست فرهنگی کشور و ابلاغ نتیجه به دستگاه‌های اجرایی و نیز ارائه راه‌حل‌های اصلاحی مورد نیاز؛

6- تصویب روش‌های اجرایی تشویقی به منظور شکوفایی فرهنگ عمومی در ابعاد مختلف آن؛

7- تهیه و پیشنهاد طرح های گسترش و بهبود تبلیغات دینی و عمران و احیای مساجد و مجامع مذهبی.

دوره ­های کاری شورا به شرح زیر بوده است:

دوره	تاریخ	رییس شورا	دبیر شورا	تعداد جلسات
اول	1371-1365	سید محمد خاتمی	جلال رفیع	170
دوم	1372-1371	علی لاریجانی	حسن سبحانی	10
سوم	1376-1372	سید مصطفی میرسلیم	حسن سبحانی	109
			احمد مسجدجامعی
چهارم	1379-1376	سید عطاءالله مهاجرانی	احمد مسجدجامعی	45
پنجم	1384-1379	احمد مسجدجامعی	محمدحسین ایمانی	85
ششم	1388-1384	محمدحسین صفارهرندی	محمدحسین ایمانی	92
			منصور واعظی
هفتم	1392-1388	سیدمحمد حسینی	منصور واعظی	90
هشتم	1395-1392	علی جنتی	منصور واعظی	67
			سیدحسین شاهمرادی
نهم	1395- 1396	سیدرضا صالحی امیری	سیدحسین شاهمرادی	16
			سید محمدرضا موالی­ زاده
دهم	1396 –1400	سیدعباس صالحی	سید محمدرضا موالی­ زاده	42

یازدهم

1400_1402

محمد مهدی اسماعیلی

سید مجید امامی

65

دوازدهم   1403 تاکنون    سید عباس  صالحی           عاطفه خادمی                        6

مهم‌ترین مصوبات شورای فرهنگ عمومی

گستره مصوبات شورای فرهنگ عمومی، شامل تأسیس نهادها، شوراها و سازمان‌های فرهنگی، صدور بیانیه در مناسبت‌های فرهنگی و تنظیم آیین‌نامه‌های فرهنگی و مناسبت های خاص است که در هر دوره بنا به ضرورت تدوین شده است:

دورة اول:(1371-1365) در قدم اول آیین­ نامه مربوطه تنظیم و براساس آن فعالیت‌های شورا آغاز شد، مصوبات در این دوره غالباً در مورد موضوعات کلان فرهنگی بوده است. اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب، اصول سیاست فرهنگی کشور، اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و شورای عالی جوانان از جمله این مصوبات می ­باشد.

دورة دوم: (1372-1371) مهم‌ترین مصوبه این دوره «ضوابط و مقررات تأسیس مراکز، مؤسسات،کانون‌های فرهنگی هنری مساجد و انجمن‌های فرهنگی و نظارت بر آنها» است.

دورة سوم:(1376-1372) این دوره از شورای فرهنگ عمومی را می ‌توان دوره ‌ای دانست که مسائل خرد فرهنگ عمومی نیز مورد توجه قرار گرفته است و آیین‌نامه‌ها و بیانیه ‌های صادره در این دورة زمانی مشخصة آن می ‌باشد و می ‌توان به این موارد اشاره کرد: تصویب آیین‌نامة شورای فرهنگ عمومی استان، آیین‌نامه نام‌گذاری روزهای خاص، هیأت ‌های نظارت بر کتاب بزرگسال و کودک.

دورة چهارم: (1379-1376) مهم ترین مصوبه این دوره تدوین سیاست‌ های مقابله با تهاجم فرهنگی بوده است. اهم موارد دیگر عبارتند از: تشکیل هیأت ‌های نظارت بر نشر استان، آیین‌نامة شورای نظارت بر واردات اسباب‌بازی کودکان، تشکیل ستاد هدایت فرهنگی مسابقات جام ‌جهانی 1998 فرانسه و ضوابط برگزاری مسابقات فرهنگی و هنری.

دورة پنجم: (1384-1379) مصوبات شورای فرهنگ عمومی در طی این دوره مجموعه ‌‌ای از مسائل خرد و کلان و بیانیه ‌ها و آیین‌نامه ‌ها به شرح ذیل بوده است: دستورالعمل اجرایی نصب مجسمه و یادمان، آیین‌نامه نظارت بر علائم، نشانه ‌ها و تصاویر روی البسه و لوازم ‌التحریر، تأسیس مجتمع ­های علمی ـ فرهنگی ربع رشیدی، قلعة فلک ‌الافلاک و ابوعلی­ سینا، سیاست‌های فرهنگی به مناسبت نام‌گذاری سال عزت و افتخار حسینی، سیاست‌های سنجش افکار عمومی، آیین‌نامه انتخاب خادمان نمونه فرهنگ عمومی، شاخص‌های فرهنگی، آیین‌نامه ستاد پشتیبانی و هماهنگی امور مساجد کشور و تأثیر فرهنگی محرم بر اقشار جامعه.

دورة ششم: (1388-1384) اهم مصوبات این دوره عبارت بوده ­اند از: راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، راهکارهای جلوگیری از بروز و ظهور افراد، تشکل ‌ها و انجمن ‌های انحرافی با پوشش مسائل عرفانی و معنوی، چشم‌ انداز بخش فرهنگ عمومی جمهوری اسلامی، اصول و سیاست ‌های فرهنگی برنامه پنجم توسعه، سیاست ‌های ساماندهی شئون فرهنگی در مناسبت ‌های مذهبی (محرم)، سند مؤلفه‌ های هویت ملی ایرانیان، آیین‌نامه اجرایی نحوه انتخاب خادمان نمونه فرهنگ عمومی، مبانی، الزامات فرهنگی و سیاست ‌های اجرایی ناظر بر اصلاح الگوی مصرف، شاخص ‌های کلان فرهنگ عمومی و آیین‌نامه شورای فرهنگ عمومی شهرستان و بیانیه ‌های متعدد به مناسبت ‌های مختلف.

دورة هفتم:(1392-1388)­آیین­نامه ترویج فرهنگ پهلوانی از طریق توسعه ورزش زروخانه ­ای در کشور، تأسیس بنیاد غیردولتی و غیرانتفاعی علمی فرهنگی اجتماعی سید جمال ­الدین اسدآبادی، آیین­ نامه نحوه نام­گذاری روز­ها و مناسبت ­های خاص سیاست ­های فرهنگی تحقق شعار تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی، سیاست ­های فرهنگی مقابله با تحریم اقتصادی، سیاست­ ها و ضوابط حاکم بر تبلیغات محیطی و غیره از جمله مصوبات این دوره بوده ­اند.

دورة هشتم: (1395-1392)اهم مصوبات این دوره عبارتند از: آیین­ نامه ترویج فرهنگ پهلوانی، سیاست ­ها خط ­مشی­ های حمایتی و هدایتی اسباب ­بازی کودکان، دستورالعمل اجرایی آیین­ نامه نام­گذاری اماکن، نظارت و صدور مجوز انتشار تقویم رسمی کشور و مناسبت ­های خاص متعددی در حوزه فرهنگ عمومی، تعیین اولویت های فرهنگ عمومی با توجه به بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی، مباحث و اولویت های قابل طرح در شورای فرهنگ عمومی.

دوره نهم: (1396-1395)اهم تصمیمات و اقدامات این دوره شامل موارد زیر بوده­ اند: تعیین پنج کمیسیون علمی– مشورتی به ریاست اعضای شورا برای بررسی اولویت ­های حوزه فرهنگ عمومی، تعیین اعضای شورا به عنوان ناظرین استانی به منظور هدایت و راهبری شوراهای استانی، انتقال تجربیات و افزایش ارتباط شوراهای استانی با مرکز، رسیدگی به مشکلات استان، تقویت مباحث محتوایی و…

دوره دهم: (1396-1400) در این دوره ضمن توجه به موضوعات فرهنگ عمومی و آسیب­ های اجتماعی بر استفاده از ظرفیت دستگاه­ های عضو شورا و هم ­افزایی در تهیه مباحث تأکید شد. در همین راستا، سرفصل­ های پانزده­گانه به تصویب رسید و سرلوحه کار شورا قرار گرفت. اهم مصوبات این دوره عبارتند از: برنامه ترویج کتاب و کتابخوانی، برنامه ارتقاء فرهنگی مراسم راهپیمایی اربعین، برنامه ارتقاء فرهنگ زیارت و گردشگری مذهبی، سند برنامه ارتقاء فرهنگ سلامت، طرح اجرایی جشن ­های بهار مهربانی، برنامه جامع ارتقای کارکرد مساجد کشور، برنامه ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب و …

دوره یازدهم:(1400_تاکنون)

این شورا، به منظور رسیدگی جدی‌تر به برخی موضوعات مهم در ادوار مختلف، اقدام به تأسیس دفاتر و شوراهای فرعی در زیرمجموعه دستگاه‌های فرهنگی نموده است، که عبارتند از:

۱ ـ شورای نظارت برنام‌گذاری شهرها، خیابان‌ها، اماکن و مؤسسات عمومی؛

۲ ـ کمیسیون نام‌گذاری روزهای خاص؛

۳ ـ شورای نظارت بر طراحی، ساخت، تهیه و توزیع اسباب‌بازی کودکان؛

۴ ـ شورای‌نظارت برانتخاب، ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میدان‌ها و اماکن عمومی؛

۵ ـ شورای نظارت برعلایم، نشانه‌ها وتصاویر روی لباس‌ها، لوازم‌التحریر و کالاهای مشابه؛

۶ ـ دفتر پی‌گیری مصوبه مقابله با عرفان‌های انحرافی؛

7 – کارگروه تبلیغات محیطی.

8 _ کارگروه ساماندهی مد و لباس کشور (زیست عفیفانه)

شورای فرهنگ عمومی استان‌ها و شهرستان‌ها

در سال ۱۳۷۲، شورای فرهنگ عمومی کشور با هدف توجه بیشتر به مسایل فرهنگی استان‌های کشور و پی‌گیری مصوبات شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی در سطح استان‌ها نسبت به تأسیس و تشکیل شورای فرهنگ عمومی در مراکز استانها اقدام نمود که بحمدالله هم اکنون، شورای فرهنگ عمومی در مرکز تمامی استان‌ها تشکیل شده است. این شورا در استان‌ها به ریاست ائمه جمعه و نایب رییسی استانداران و دبیری مدیران کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها فعالیت می‌نماید؛ که از جمله وظایف آن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1- مطالعه، تجزیه و تحلیل و ارزیابی سالیانه وضع فرهنگ عمومی استان براساس شاخص‌های تدوین شده در دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی کشور؛
2-شناسایی و ارزیابی علمی، پیش بینی و رصد موضوعات اجتماعی و فرهنگی فراگیر استان؛

3- انجام تحقیقات مرتبط با فرهنگ عمومی استان و تحلیل و ارزیابی نتایج تحقیقات علمی انجام شده به منظور دسترسی به راهکارهای مناسب جهت حل مسایل فرهنگی؛
4- شناسایی، سنجش استعدادها، قابلیت ها و توانمندی های فرهنگی استان؛

5- بررسی و اظهار نظر نسبت به موضوعات، طرح‌ها و گزارش‌هایی که از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور به شورای فرهنگ عمومی استان ارجاع می‌شود؛

6-تهیه و تدوین و پیشنهاد طرح های عملیاتی و کاربردی برای بهبود شاخص های فرهنگ عمومی استان؛

7 – تلاش در جهت همکاری و هماهنگی و همسویی بین دستگاه‌های دولتی وغیردولتی و مجریان فرهنگی استان در زمینه ساماندهی برنامه‌های فرهنگی استان؛
8-اتخاذ شیوهای تشویقی در استان به منظور شکوفایی فرهنگ عمومی در ابعاد مختلف؛

9 – برنامه‌ریزی کوتاه مدت ، میان مدت و تدوین شیوه نامه های لازم برای ایفای وظایف در چارچوب سیاست های شورای فرهنگ عمومی؛

10 – برنامه ریزی در جهت اجرای مصوبات ابلاغی شورای عالی انقلاب فرهنگی و تصمیمات شورای فرهنگ عمومی کشور در استان‌ها؛

11 – ارزیابی روند اجرایی سیاست ها و برنامه های فرهنگی در استان.

در ادامه فعالیت‌های شورای فرهنگ عمومی در استان‌ها با هدف توجه به شهرستان‌ها، تشکیل شورای فرهنگ عمومی شهرستان‌ها در دستور کار شورای فرهنگ عمومی قرار گرفت و در سال ۱۳۸۵ آیین‌نامه شورای فرهنگ عمومی شهرستان با این وظایف، تصویب شد:

1- بررسی معضلات و ویژگی‌های فرهنگی که در جامعه شهری و روستایی آن منطقه وجود دارد، و ارایه راهکارهای مناسب برای رفع این معضلات و انعکاس آن به شورای فرهنگ عمومی استان؛
2- تلاش برای حذف سنت‌های غلط رایج و تشویق مردم بر حفظ و تقویت ارزش‌های دینی، انقلاب اسلامی و فرهنگی منطقه؛

3- برنامه ریزی در جهت هماهنگی و همسو کردن دستگاه ها، مراکز و مؤسسات دولتی و غیردولتی در منطقه برای فعالیت در زمینه مسایل فرهنگی؛
4- اتخاذ شیوه‌های تشویقی و نظارتی در شهرستان از سوی شورای فرهنگ عمومی به منظور اعتلا و شکوفایی فرهنگ عمومی در ابعاد مختلف؛
5- بررسی زمینه ها و یا آثار فرهنگی مترتب بر سیاست ها و اجرای طرح و برنامه های اقتصادی، اجتماعی در منطقه به منظور اطمینان از همسویی و عدم مغایرت آنها با اصول سیاست فرهنگی و سیاست ها و ارزش های فرهنگی کشور و استان و ابلاغ نتیجه به دستگاه های اجرایی شهرستان؛

6- مطالعه سیاست‌های فرهنگی ابلاغی از مرکز استان و کشور، اظهار نظر نسبت به موضوعات طرح شده و تهیه گزارش‌های مورد نیاز استان برای اصلاح فرهنگ عمومی در شهرستان‌ها و پی‌گیری مصوبات شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی در سطح شهرستان .