سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در حوزه مطبوعات

مصوب جلسات 478 و 480 مورخ 1380/2/18 و 1380/4/12

شورای عالی انقلاب فرهنگی

 

مقدمه

     مطبوعات در کشور ما به عنوان یکی از ابزارهای فرهنگی، مدافع و نشر دهندة ارزشهای فرهنگ اسلامی ـ ایرانی محسوب می‌شوند. بی‌تردید ارتقای سطح آگاهی‌های عمومی با استفاده صحیح از مطبوعات امکان‌پذیر است. فعالیت آزاد مطبوعات در چارچوب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران سازنده و جهت دهنده افکار عمومی می‌باشد و اصل آزادی مطبوعات و حدود و قیود آن در اصل 24 قانون اساسی انعکاس یافته است به همین دلیل تحلیل مفاهیم بکار رفته در این اصل و تبیین دلالتهای آن به منظور تعیین مبانی سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی در حوزه مطبوعات، ضروری است. مطابق اصل 24 قانون اساسی، نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلام و یا حقوق عمومی باشند، بدین ترتیب در اصل 24 قانون اساسی، اصل بر «آزادی مطبوعات» است و محدودیت‌های آن، به عنوان استثناهای این اصل می‌بایست مورد توجه قرار گیرند. بخش مهمی از قانون مطبوعات فعلی نیز به تبیین و ذکر حدود و مصادیق و تدقیق اصل 24 قانون اساسی اختصاص دارد.

    از جمله سیاست‌های مهم و اساسی نظام جمهوری اسلامی ارتقای سطح کیفی و کمی مطبوعات به منظور کمک به رشد و اصلاح فرهنگ عمومی است. برای تحقق این امر و فراهم سازی بستر عینی تحقق سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی در حوزه مطبوعات موارد ذیل می‌بایست مورد عنایت قرار گیرد :

     الف) بازسازی، نوسازی، تجهییز و توسعه ظرفیت مطبوعات و استفاده از فن‌آوری جدید ارتباط جمعی و به روز نگه‌داشتن توانایی‌های فنی و ابزاری رسانه‌ها.

     ب ) تلاش در جهت ارتقای کمی و کیفی مطبوعات و آماده‌سازی شرایط مطلوب برای مطبوعات به منظور دستیابی به شیوه‌های مطلوب و جامع در انتشار اخبار و مطالب و نظرات منطقی مختلف با رعایت استقلال و آزادی در چارچوب قوانین.

     ج ) تأسیس و تقویت مراکز آموزشی و آموزش عالی و تربیت نیروی انسانی لازم برای ارتقای کمی و کیفی مطبوعات

     د ) گسترش مبادلات فرهنگی خبری و مطبوعاتی با سازمانهای منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین تأسیس و تقویت نمایندگی‌های مطبوعات در خارج از کشور به منظور بهره‌گیری از تجربیات و تحقیقات داخلی و خارجی در عرصة فعالیت‌های خبری و تبلیغی.

     هـ ) انجام تحقیقات علمی دربارة مطبوعات و سنجش میزان تأثیر فعالیت آنها در افکار عمومی.

     و ) تقویت تشکل‌های صنفی مطبوعات با هدف گسترش کمی و کیفی فعالیت‌های مطبوعاتی

    با عنایت به موارد فوق و با تکیه بر قانون اساسی، قانون مطبوعات، وظایف و مسئولیت‌های دستگاه‌های ذیربط و سایر قوانین و مقررات فرهنگی، اصول سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی در حوزه مطبوعات که مبین نوعی توافق رسمی و اتفاق نظر مسئولان ومتصدیان امور در تشخیص ، تعیین وتدوین مهم‌ترین اصول واولویت‌های فعالیت‌های فرهنگی بوده و راهنما و دستورالعملی برای مدیران فرهنگی می‌باشد شامل عناصر و مؤلفه‌هایی به شرح ذیل می‌باشد:

     1 ـ در سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی در حوزه مطبوعات، «مبانی اسلام» عبارت است از ضروری دین در اعتقادات ،‌اخلاقیات، احکام، شعائر و مناسک دین.

     2 ـ «اخلال در مبانی اسلام» عمل یا بیان یا اثری است که در اعتقاد یا التزام عملی جامعه به ضروریات اسلام ایجاد رخنه و تزلزل نماید و یا موجب هتک حرمت اسلام، ضروریات دینی و شعائر و مقدسات آن شود. «اخلال در حقوق عمومی» نیز تعرض و زیرپا نهادن حقوق مردم (انفرادی یاگروهی)، شخصیت‌ها و حکومت و تجاوز به حریم این حقوق است.

     3 ـ حقوق عمومی مورد نظر در سیاست‌فرهنگی رسانه‌ها و مطبوعات عبارت است از : همه حقوق الزامی پذیرفته شده در اسلام و قانون اساسی برای فرد، جامعه و حکومت در روابط گوناگون فردی و اجتماعی که شامل حقوق خصوصی حاکم میان افراد و شخصیت‌ها و نیز حقوق عمومی در قلمرو روابط میان مردم و حکومت می‌شود. کلیت نظام اسلامی و آزادی‌های مصرح در قانون اساسی،‌نظم اجتماعی، امنیت، شئون اخلاقی، حیثیت اشخاص حقیقی و حقوقی نیز از مصادیق بارز حقوق عمومی به شمار می‌آید.

     4 ـ در سیاست فرهنگی مطبوعات، نقد علمی ، بحث منطقی، طرح پرسش در مسائل دینی و نقد و بررسی عملکرد حکومت در صورتی که موجب تضعیف باورهای دینی و خلل در عمل به احکام اسلام و تعرض به حقوق عمومی نباشد، از عنوان اخلال خارج است. اخلال، عنوان قصدی نیست. در صورت اثبات عدم تحقق عنصر معنوی جرم یعنی قصد، این امر در تخفیف یا عفو مؤثر خواهد بود.

     5 ـ موارد ذیل نیز از عنوان اخلال خارج است:

     1 ـ 5 ـ اطلاع‌رسانی صحیح، بهنگام و صادقانه در جهت انعکاس نظرات، انتقادهای سازنده، پیشنهادها و توضیحات مردم و مسئولین و طرح اشکالات و بیان نارسایی‌ها به قصد ریشه‌یابی و شناخت دقیق‌تر مسائل ودست‌یابی به راه‌حل‌های مناسب و سازنده برای پیشرفت کشور با رعایت موازین اسلامی و مصالح جامعه و قانون اساسی.

     2 ـ 5 ـ نقل افکار و گفتار و مواضع فکری و عملی مخالفان انقلاب و نظام جمهوری اسلامی ایران به منظور نقد و بررسی محققانه و عالمانه آراء و رد اندیشه‌های آنان به نحوی که موجب تضعیف نظام نشود.

     3 ـ 5 ـ ترویج فرهنگ نقد و انتقاد سازنده با پرهیز از توهین، تحقیر و تخریب اشخاص.

     4 ـ 5 ـ نقد و نفی آداب و سنن غلط و انحرافی

     5 ـ 5 ـ درج مقالات و مطالب علمی، تحقیقی و استدلالی و امثال آن در زمینه افکار و مکاتب الحادی در نشریات تخصصی، که فاقد موضع‌گیری تبلیغی و ترویجی باشد.

     6 ـ 5 ـ درج مطالب و تصویر در زمینه‌های اخلاقی، هنری، ورزشی، علمی، تخصصی به دور از تحریک و ابتذال و به منظور ایجاد شناخت بیشتر و توسعه بینش مخاطب، به گونه‌ای که بافت طبیعی مطالب مغایر با عفت عمومی نباشد.

     7 ـ 5 ـ انتشار و درج تصاویر، مطالب طنز، طرح‌ها و کاریکاتورهایی که حاوی توهین، افترا و هتک افراد حقیقی نبوده و به قصد انتقاد سازنده و اصلاح امور صورت گیرد.

     سیاستهای فوق در یک مقدمه و 12 بند در جلسات 478 و 480 مورخ 18/2/80 و 12/4/80 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید.*