بیانیه دومین گردهم‌آیی سراسری شورای فرهنگ عمومی
8 – 6 اسفند ماه 1375
مصوب‌چلسه مورخ 1375/12/8 شورای فرهنگ عمومی
حمد و سپاس خدای تعالی را که توفیق برگزاری دومین گردهم‌آیی سراسری شورای فرهنگ عمومی را به مسئولان، دست‌اندرکاران و اندیشمندان فرهنگی کشور عطا کرد. این گردهم‌آیی فرصتی بود گرانقدر که صاحبان نظر و متفکران عرصه‌های فرهنگی کشور، بتوانند با ارائه نقطه نظرهای خود در موضوعات فرهنگی به بررسی، جمع‌بندی و ارائه راهکارهای جدید در مسیر حرکت و رشد امور فرهنگی بپردازند.
در دوران حساس و شکوهمندی که نویدبخش عصر جدیدی از تمدن اسلامی است، ارتقای فرهنگ عمومی، حکم پیش‌شرط تمام تحولات کشور را می‌یابد و به تعبیر ژرف مقام معظم رهبری، اصلاح فرهنگ عمومی محور همة کارهای دیگر است. شرکت کنندگان در گردهم‌آیی اتفاق نظر داشتند که حرکت به سوی اصلاح فرهنگ عمومی باید بر درکی دقیق و معتبر از شناسه‌های فرهنگی متعالی و هدایتگر قرآن کریم مبتنی باشد. توجه روزافزون جامعة اسلامی به تکریم قاریان و حافظان قرآن و تلاش بایستة دست‌اندرکاران فرهنگ کشور در توسعة فعالیت‌ها و نشر معارف قرآنی تحت توجهات عالیه رهبر معظم انقلاب و مقام ریاست جمهوری اسلامی نویدبخش تداوم این حرکت مقدس است.
در این راه سیره و خلق و خوی وجود مقدس پیامبر عظیم‌الشأن اسلام و ائمه بزرگوار شیعه بهترین راهنما برای دست‌اندرکاران فرهنگ کشور است.
توجه به فرامین و رهنمودهای ماندگار بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران امام خمینی(ره) نیز مورد تأکید حاضران در گردهم‌آیی قرار گرفت. حاضران همچنین ضرورت بهره‌گیری مسئولین فرهنگی از دستاوردهای فرهنگی دفاع مقدس را چنان که در فرهنگ دلاورمردان بسیجی متجلی است خاطر نشان ساختند.
جان مایة فرهنگ عمومی بر پایة اندیشة والای مقام معظم رهبری پرورش خلقیات اسلامی است. و این همان نکته‌ای است که ریاست محترم جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی وقت در نخستین اجلاس دومین گردهم‌آیی سراسری شورای فرهنگ عمومی به عنوان راهبرد اصلاح فرهنگ عمومی بر آن تأکید فرمودند.
شرکت کنندگان گردهم‌آیی پس از بحث و بررسی در جلسه گروههای پنج گانة کار و جلسه‌های عمومی، این امیدواری را ابراز داشتند که مفاد این بیانیه به عنوان سند فرهنگی در شورای فرهنگ عمومی به تصویب رسیده و مبنایی برای بسیج تواناییهای فکری و کارشناسی در جهت شناخت و تعالی‌بخشی به فرهنگ عمومی در سطوح گسترده تمامی اقشار جامعه قرار گیرد. بر این اساس، موارد ذیل را که حاصل مباحث کارشناسی در طول برگزاری گردهم‌آیی است، به عنوان مسائل اساسی فرهنگ عمومی، مورد توجه قرار دادند.
1 ـ تعبیر امام راحل از مسجد به عنوان پایگاه انقلاب اسلامی، ژرف‌ترین تعبیر از جایگاه این نهاد مهم دینی است. ویژگی‌های مسجد و پیوند تاریخی مردم مسلمان با این نهاد، آن را از هر نهاد اجتماعی دیگر متمایز می‌کند. نقش مساجد در گسترش و انتقال پیام‌های دینی، نقشی غیرقابل جایگزین است. از این رو، باید آن را مهم‌ترین پایگاه گسترش فعالیت معنوی محسوب کرد و در برنامهریزیهای فرهنگی، بیش از پیش، به آن توجه کرد. اعضاءی شرکت کننده در گردهم‌آیی تأکید کردند گسترش فعالیت فرهنگی در گرو بسط فعالیت مسجد و حضور آن در تمامی شئون حیات اجتماعی، آیین‌ها و مراسم اجتماعی است. پیوند مسجد با آیین‌های ملی گام مؤ‌ثری در تقویت هویت دینی، ملی جامعه خواهد بود.
2 ـ هر نظم اجتماعی متکی بر قواعد اخلاقی و مستلزم درونی ساختن آن از سوی مردم است و به‌کارگیری روشهای ظریف و دقیق تربیتی را می‌طلبد. پژوهشهای انجام شده تأیید می‌کنند به‌کارگیری روشهای غیرمستقیم در کنار روشهای مستقیم، به ویژه در تربیت اخلاقی و پرورش فرهنگ اسلامی در گروههای سنی نوجوان و جوان، از کارآمدی بیشتر و پایدارتری برخوردار است. ضروری است دستگاههای مختلف مرتبط با امور فرهنگی بیش از پیش به طراحی و اجرای شیوه‌های غیرمستقیم ترویج و ارتقای فرهنگ عمومی و مقابله با آسیبهای ناشی از ظهور گروههای ضد فرهنگ در جامعه، اهتمام ورزند.
3 ـ نقش هیأتهای دینی در فرایند زندگی اجتماعی مردم ایران، به ویژه در تکوین و پیروزی انقلاب اسلامی، عالی‌ترین تجلی فعالیت اجتماعی این نهادهای مردمی است. هیأتهای دینی به صورتهای گوناگون نشان داده‌اند که فضایی برای تربیت اخلاقی، جامعه‌پذیری و انتقال ارزشهای دینی و اجتماعی بوده‌اند. فضای معنوی این هیأتها، بستر مناسبی برای هدایت اخلاق اجتماعی است. به همین جهت اعضاءی گردهم‌آیی با عنایت به نقش برجستة هیأتها، پیشنهاد می‌کنند، تقویت و گسترش این هیأتها با در نظر گرفتن مقتضیات خاص جامعه امروزی مورد توجه قرار گیرد. مناسب است شورای فرهنگ عمومی این موضوع را در دستور کار خود قرار دهد. اعضاءی شرکت کننده در گردهم‌آیی بر وجه غیردولتی بودن این نهادها تأکید کردند و برنامه‌ریزی در مورد این نهادها را با عنایت به این اصل مورد توجه قرار دادند.
4 ـ مفهوم انضباط اجتماعی که از سوی مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار گرفته است، عنصری راهبردی در برنامهریزیهای فرهنگی ـ اجتماعی است. بدون انضباط اجتماعی، نظم عادی امور به شدت دچار اختلال شده و الگوی بی‌نظمی نه فقط موجب اتلاف منابع انسانی و یا طبیعی می‌شود، بلکه خود به صورت الگوی فرهنگی گروههای اجتماعی در می‌آید و جامعه را با خطرهای جدی مواجه می‌سازد. علاوه بر قواعد اخلاقی که در متون مختلف دینی و اخلاقی اسلام به فراوانی آمده است، قانون به مثابة دستور همگانی که عموم ملزم به رعایت آن است، می‌باید مورد احترام و رعایت کلیه آحاد جامعه در تمام سطوح باشد. اعضاءی شرکت کننده پیشنهاد کردند موضوع قانون پذیری و انضباط اجتماعی و آثار آن بر فرهنگ عمومی در برنامهریزیهای فرهنگی مورد ملاحظه قرار گیرد. تشکیل یک گروه رسانه‌ای و تدوین شیوه‌های طرح موضوع قانون‌گرایی و انضباط اجتماعی در رسانه‌ها، مقدمة مناسبی برای جلب توجه افکار عمومی است.
5 ـ آموزش عمومی در سطوح ابتدایی، راهنمایی و متوسطه نقش برجسته و پایداری در فرهنگ‌سازی در سطح جامعه دارد. اگرچه تلاشهای این بخش در خور تقدیر و تحسین است، اما با عنایت به نیاز این گروههای سنی توجه به امر پرورشی دانش‌آموزان و تقویت ابعاد انسانی ـ دینی آنها از اهمیت بیشتری برخوردار است و افزایش تلاشها و اقدامات را می‌طلبد. از آنجا که نقش اصلی مدرسه عمدتاً پرورش انسان است، شایسته است برنامه‌ریزی تربیتی بر محور توسعة ابعاد انسانی دانش‌آموزان و رشد خلاقیت طراحی شود و شیوه‌هایی در نظام آموزشی تدوین شود که دانش‌آموزان موقعیت و فرصت بیشتری برای شناخت خویشتن انسانی خویش داشته باشند.
6 ـ خرافه‌های ظاهراً دینی، از موانع رشد فرهنگ دینی و نقش سازندگی دین در روند پیشرفت اجتماعی است. دینداران اصیل هیچ گاه دامان اندیشه و اعتقادات دینی را آلوده به خرافه‌های عاری از حقیقت پاک اسلامی نمی‌کنند. شایسته است به منظور جلوگیری از ترویج خرافه‌گرایی در میان گروههای اجتماعی مختلف مطالعات و اقدامات مناسب مطمح نظر شورای فرهنگ عمومی و دستگاههای اجرایی قرار گیرد.
7 ـ پدیده‌های فرهنگی از تجلیات ظریف گوهر آدمی است که در صورتهای گوناگون ظاهر می‌شود. پیچیدگی مسائل فرهنگی و تنیدگی آن با پدیده‌های گوناگون اجتماعی ـ فرهنگی، شناخت آن را دشوار می‌کند. هر نوع سیاستگذاری فرهنگی می‌باید بیش و پیش از هرچیز متکی به پژوهش باشد. به رغم آن که در این سالها، پژوهشهای فرهنگی مورد عنایت قرار گرفته‌اند، اما همچنان تا نقطه مطلوب، فاصله بسیاری وجود دارد. شرکت کنندگان در گردهم‌آیی، تشکیل مرکز مطالعات آینده‌نگری و گرایش‌ها و تحولات فرهنگی را مورد تأکید قرار دادند. انجام مطالعات منظم دربارة موضوعات فرهنگی، مسیر تحولات فرهنگی را نمایش داده و کمک شایانی به برنامه‌ریزی فرهنگی می‌نماید.
8 ـ شناخت اولویت‌ها و ضرورت‌های اصلاح فرهنگ عمومی در زمینة رفتارهای فردی و اجتماعی از جمله اقداماتی است که این نشست بر آن تأکید داشت و بر این اساس پیشنهاد می‌شود شوراهای فرهنگ عمومی استان‌ها با تشکیل جلسات کارشناسی و تحقیق و بررسی‌های جامعه‌شناختی، اولویت‌های استانی خود را تعیین و با طرح راهکارهای مناسب، پیشنهادی برای اجلاس آینده ارائه نمایند.
9 ـ نهاد مقدس خانواده که از سوی دین مبین اسلام، توجه بسیار زیادی به آن شده است، از بنیانهای مهم جامعه است که نقش پراهمیتی در فرآیند فرهنگ‌پذیری ایفا می‌کند. استحکام و جهت ارزشهای یک جامعه منوط به چگونگی ایفای نقش جامعه‌پذیری نهاد خانواده است. در نظام باورها و ارزشهای دینی، خانواده مورد اکرام بسیار است و گنجینه‌ای از دستورات اسلامی دربارة نقش‌ها و منزلت افراد، و... وجود دارد. آگاه ساختن جامعه از دستورات دینی و انتقال آنها به شیوه‌های متناسب گروههای سنی و اجتماعی، از اولین گامها در تقویت نهاد خانواده است.
شرکت کنندگان در گردهم‌آیی پیشنهاد کردند شناخت ارزشهای اسلامی در مورد خانواده و شیوه‌های ترویج آن، در دستور کار شورای فرهنگ عمومی قرار گیرد. همچنین شرکت کنندگان خواستار توجه به نقش زنان در نظام خانواده و تدوین سیاست‌های ترویجی مرتبط شدند. به اعتقاد این گروه تبیین ارزشهای اسلامی زن و خانواده به تغییر نگرشهای ناشایست نسبت به جایگاه زن و ارزشهای خانوادگی می‌انجامد. ضروری است اقدامات و تدابیر حمایتی مالی و قانونی در هماهنگی با این برنامه‌های ترویجی سازمان یابد.
10 ـ حاضران در گردهم‌آیی در جلسات گروه کار ارتباطات و امور معنوی به تفصیل سیاست‌های فرهنگی در این زمینه را مورد بررسی قرار دادند. متن بیانیه پایانی این گروه و گروههای تعلیم و تربیت و فرهنگ عمومی و خانواده جهت بررسی و تصویب به شورای فرهنگ عمومی ارائه می‌شود.
11 ـ استقبال و توجه شایان عموم حاضران به نتایج مطالعاتی انجام شده دربارة مسکن و فرهنگ، قانونمند شدن اخلاق مدیران و روحیه نقد و نقدپذیری در جامعه نشانگر ضرورت توجه بیشتر به تدوین چهارچوبهای مدون و یافتن راه حلهای مناسب در این زمینه است.
در پایان، شرکت کنندگان گردهم‌آیی، ضمن تشکر از کوششهای بی‌دریغ برگزار کنندگان گردهم‌آیی، ابراز امیدواری کردند که موضوعات مطرح شده از سوی دبیرخانه تکمیل و نسبت به چاپ آن اقدام شود.